Η Aρχαία Δωδώνη υπήρξε λατρευτικό κέντρο του Δία και της Διώνης. Η Δωδώνη σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες φέρεται να είναι ενεργή ήδη από την εποχή του Χαλκού, επικεντρωμένη στη λατρεία της Γαίας ή άλλης θηλυκής γονιμικής θεότητας. Η λατρεία του Δία εισήχθη στη Δωδώνη αργότερα από τους Σελλούς. 

Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του μαντείου της Δωδώνης ως λατρευτικού χώρου τοποθετείται περί το 2600 π.Χ. Είναι το αρχαιότερο μαντείο που συναντάται στον Ελλαδικό χώρο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει δύο μύθους για την ίδρυση του μαντείου, ο πρώτος ότι οι Φοίνηκες άρπαξαν δύο γυναίκες από τη Θήβα, και πούλησαν μία στη Λιβύη και μία στην Ελλάδα, και εκείνες ίδρυσαν τα αντίστοιχα μαντεία στο Ναό του Δία και στη Δωδώνη. Ο δεύτερος,  ότι από τη Θήβα της Αιγύπτου πέταξαν δυο περιστέρια: το ένα προσγειώθηκε στη Λιβύη, όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνα Δία, και το δεύτερο ήρθε στη Δωδώνη, όπου ιδρύθηκε το μαντείο. Τη δεύτερη ιστορία αναφέρει ότι του την είπαν οι τρεις ιέρειες του μαντείου της Δωδώνης 

Το μαντείο στην αρχή ήταν υπαίθριο, με μια οξιά (ιερή φηγός), που γύρω είχε έναν περίβολο από χάλκινους λέβητες πάνω σε τρίποδες, οι οποίοι με τους ήχους που έκαναν όταν χτυπούσαν μεταξύ τους αλλά και σε συνδυασμό με το θρόισμα των φύλλων του δέντρου και άλλους ήχους (περιστέρια κτλ.) έδιναν τους χρησμούς, τούς οποίους ερμήνευαν οι ιερείς και οι ιέρειες. Σύμφωνα με μια νέα ερμηνεία, ο μαντικός ήχος προερχόταν από χάλκινα αντικείμενα  που κρεμόντουσαν στην οξιά και ηχούσαν με το φύσημα του ανέμου. Οι ιερείς Ελλοί δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους και σέρνονταν στο χώμα για να έχουν επαφή με τη γη. 

Στο τέλος του 5ου αιώνα χτίστηκε ένας μικρός ναός, όπου φυλάγονταν τα αφιερώματα των προσκυνητών. Οι προσκυνητές έδιναν την ερώτησή τους γραμμένη σε ένα έλασμα (φύλλο μαλακού μετάλλου - μολύβδου), αλλά η απάντηση συνήθως τους δίνονταν προφορικά. Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., ο περίβολος με τους λέβητες αντικαταστάθηκε από έναν πιο ευρύχωρο χαμηλό πέτρινο περίβολο. Εφόσον εκεί κατοικούσε ο Δίας και το σύνολο έμοιαζε με σπίτι, ο χώρος ονομάστηκε Ιερά οικία.

Στα χρόνια του Πύρρου (312-272 π.Χ.) χτίζονται στοές γύρω - γύρω, εκτός από την πλευρά της φηγού. Στο ναό και στις στοές φυλάγονταν τα αφιερώματα των πιστών. Εκείνη την εποχή χτίζονται και πολλά άλλα κτίρια: βουλευτήριο, πρυτανείο, θέατρο κτλ. και η Δωδώνη γίνεται για ένα διάστημα πρωτεύουσα των Ηπειρωτών.

Η οικοδόμηση του θεάτρου, στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., εντάσσεται στο ενιαίο οικοδομικό πρόγραμμα που σχεδίασε και εφάρμοσε στη Δωδώνη ο βασιλεύς Πύρρος, με στόχο τη μνημειακή διαμόρφωση και την πανελλήνια προβολή του ιερού. Εξάλλου, ο Πύρρος θεωρείται ο ιδρυτής ή αναμορφωτής των εορτών των Ναΐων, η τέλεση των οποίων προϋπέθετε την ύπαρξη θεάτρου και σταδίου στο ιερό της Δωδώνης.

Μετά το θάνατο του Πύρρου και το γκρέμισμα του ιερού από τους Αιτωλούς το 219 π.Χ., επιδιορθώθηκε από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε' και επεκτάθηκε αποκτώντας και άλλους χώρους, κολώνες κτλ.

Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι στη Δωδώνη υπήρχε το πιο αρχαίο μαντείο της Ελλάδας, το οποίο ήδη την εποχή του Ομήρου ήταν πανελλήνια γνωστό, ενώ και στους ιστορικούς χρόνους το τιμούσαν ιδιαίτερα οι Έλληνες. Σε αυτό ο Δίας δημοσιοποιούσε τις αποφάσεις του αμέσως και όχι μέσω του Απόλλωνα, όπως συνέβαινε στους Δελφούς. Η θέληση του Δία αποκαλυπτόταν είτε με το θόρυβο που προκαλούσαν τα κλαδιά της ιερής βελανιδιάς είτε με τον κρότο που έκανε ένα μεταλλικό αγγείο, κάθε φορά που το χτυπούσε ένα μαστίγιο που ήταν στερεωμένο στο χέρι μικρού αγάλματος που ήταν τοποθετημένο απέναντι. Το μικρό άγαλμα το κουνούσε ο αέρας που φυσούσε. Η ερμηνεία όλων αυτών των σημείων γινόταν από δυο τρεις γριές, τις πελειάδες, ή από ιερείς που ονομάζονταν Τομούροι, ή, τέλος, από τους Σελλούς, τους ερμηνευτές, που αναφέρει και ο Όμηρος. Μπορεί η φήμη του μαντείου να δέχτηκε πλήγμα εξαιτίας της φήμης που απέκτησε το μαντείο των Δελφών, αλλά εξακολουθούσαν και πολύ αργότερα να το επισκέπτονται και να ζητούν χρησμό όχι μόνο οι Ηπειρώτες, οι Ακαρνάνες και οι Αιτωλοί, αλλά ακόμη και οι Αθηναίοι, και μάλιστα σε όλη τη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ., στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 

• Παραπομπές

• ↑ Ηρόδοτος Ιστορίαι, 2.54-2.57

• ↑ Ηρόδοτος Ιστορίαι 2.55.3

• ↑ Τα μαντεία του Δία στη Δωδώνη και του Άμμωνα Δία στην Αίγυπτο

• ↑ Perseus Encyclopedia

• ↑ Άλμα πάνω, στο:5,0 5,1 Tο Mαντείο της Δωδώνης

• ↑ Τι μυστικό κρύβει το Μαντείο της Δωδώνης;[νεκρός σύνδεσμος]

• ↑ ΤΟ ΛΕΞΙΚΌ ΠΙ

• ↑ Στράβων Γεωγραφικά Κεφάλαιο 7 Αποσπασπάτια 1-2

• ↑ «Ένας χάλκινος τροχίσκος από την Δωδώνη. Η ίυγξ, ο λέβης και η μουσική των θεών».

• Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Γεωργία Πλιάκου, Στο ιερό της Δωδώνης, έκδοση ΥΠΠΟ ΥΠΕΠΘ (Πρόγραμμα Μελίνα) ISBN 960-7689-46-1

• Γεωργία Πλιάκου, Ιερό του Δία στη Δωδώνη, έκδοση ΥΠΠΟ ΥΠΕΠΘ (Πρόγραμμα Μελίνα) ISBN 960-7689-45-3