Αθαμάνες
Αθαμάνες
Οι Αθαμάνες ήταν ηπειρώτικο φύλο που κατείχε τα μέρη γύρω από τον άνω ρου του Άραχθου, τα Τζουμέρκα και τον άνω ρου του Αχελώου ( στη νοτιοανατολική Αρχαία Ήπειρο και τη Δυτική Θεσσαλία) ,
Στα βόρεια των Αθαμάνων
κατοικούσαν οι Αίθικες, στα δυτικά τους οι Μολοσσοί και στα νότια οι Αμφιλόχιοι. Οι
Αθαμάνες, όπως και τα γειτονικά τους φύλα, διήγαν βίο ποιμενικό νομαδικό,
μετακινούμενοι από τους χειμερινούς στους θερινούς βοσκοτόπους και αντίστροφα. Κατά
συνέπεια, ο γεωγραφικός τους χώρος, για πολλούς αιώνες, δεν πρέπει να οριζόταν με
σταθερά, συνεχή όρια, αλλά καθαρά ποιμενικές διαιρέσεις
Η ελληνικότητα του φύλου των Αθαμάνων επιβεβαιώνεται και από τη θρησκευτική
ζωή των κατοίκων, η οποία παράλληλα αντικατοπτρίζει και τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις.
Σύμφωνα λοιπόν με τις φιλολογικές μαρτυρίες και τα αρχαιολογικά δεδομένα, κύρια
θεότητα στην περιοχή ήταν η Αθηνά, όπως προκύπτει και από την ονομασία της
αντίστοιχης οχυρής θέσης του Αθήναιου, καθώς και από τα λείψανα ναού των κλασικών ή
των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων που έχουν αποδοθεί σε ναό αφιερωμένο στη θεά13. Η
λατρεία της μαρτυρείται τουλάχιστον από τα τέλη του 3ου π.Χ. αι., εποχή στην οποία
χρονολογούνται τα χάλκινα νομίσματα που έκοψαν οι Αθαμάνες, γύρω στο 220 - 185
π.Χ., με απεικόνιση της Αθηνάς Αρχηγέτιδος. Την παράσταση συμπληρώνει γλαύκα στα
πόδια της θεάς και η επιγραφή ΑΘΑΜΑΝΩΝ, ενώ τον οπισθότυπο κοσμεί κεφαλή Διώνης,
της κύριας γυναικείας θεότητας της Ηπείρου, με στεφάνι και καλύπτρα
Η ταυτόχρονη παρουσία στα νομίσματα των Αθαμάνων της Αθηνάς και της Διώνης
απηχεί τη φιλική σχέση που διατηρούσαν με την Αμβρακία, στην οποία παρέμεινε
εξόριστος ο βασιλιάς τους Αμύνανδρος, αλλά και με τη Δωδώνη, το Ηπειρωτικό Ιερό και
Μαντείο, τουλάχιστον από τον 4ο
π.Χ. αι., όπου η Διώνη λατρευόταν ως σύναος του Δία.
Στο συμπέρασμα οδηγεί και επιγραφή από τη Δωδώνη, του 330 π.Χ., σύμφωνα με την
οποία τιμάται με προξενία κάτοικος της Αθαμανικής Αργιθέας .
Οι φιλικές σχέσεις των Αθαμάνων με το Ηπειρωτικό Ιερό έγιναν στενότερες, όταν ο
Πύρρος προσάρτησε την περιοχή στο βασίλειό του, ενώ διατηρήθηκαν μέχρι την πτώση
της Μολοσσικής δυναστείας των Αιακιδών, το 233/232 π.Χ
Η ύπαρξη του μύθου του Αθάμαντα και της Ινούς στη Φθιώτιδα δείχνει ότι οι Αθαμάνες εγκαταστάθηκαν εκεί πριν από το 1600 π.Χ. Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, το 395 και το 355 π.Χ. οι Αθαμάνες ήταν ανεξάρτητη ημιβάρβαρη φυλή) και περιστασιακά συμμαχούσαν με τους Αιτωλούς.
Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθαμάνες διατήρησαν αρχαϊκούς τρόπους οικονομίας, διαβίωσης και παραδοσιακής δομής της πολιτείας ως φυλετικού κράτους. Πάντως είναι εξακριβωμένο ότι συνέστησαν κοινό των Αθαμάνων και δεν συμμετείχαν σε άλλα κοινά (Θεσσαλών-Αιτωλών, Ηπειρωτών). Πήραν μέρος στον ιερό πόλεμο των Μακεδόνων κατά των Φωκέων. Ως βασιλείς της Αθαμανίας αναφέρονται οι Θεόδορος Αθαμανίας, Αμύνανδρος και Σέλιπος.
Επιστήμονες αναφέρουν ότι την κλασική περίοδο, όπου στην υπόλοιπη Ελλάδα οι ρόλοι των δυο φύλων είχαν αλλάξει, οι Αθαμάνες ζώντας για αιώνες στα βουνά δεν εγκατέλειψαν το αρχικό στάδιο κατανομής των εργασιών μεταξύ των δύο φύλων. Οι γυναίκες ασχολούνταν με τη γεωργία και την παρασκευή της τροφής (άλεσμα σίτου, παρασκευή ψωμιού και τροφής) και κατασκευή ρούχων με την επεξεργασία των μαλλιών. Ενώ οι άντρες ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και το κυνήγι. Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθαμάνες διατήρησαν αρχαϊκούς τρόπους οικονομίας, διαβίωσης και παραδοσιακής δομής της πολιτείας ως φυλετικού κράτους.
Οι Αθαμάνες έκοψαν δικό τους νόμισμα για πρώτη φορά περί το 220 π. Χ. Τα νομίσματα είχαν παραστάσεις της Διώνης και της Αθηνάς που κρατά κουκουβάγια. Μετά το 190 π. Χ. έκοψαν νομίσματα για δεύτερη φορά με παράσταση κεφαλής του Απόλλωνα στον εμπροσθότυπο και κεφάλι ταύρου με την επιγραφή ΑΘΑΜΑΝΩΝ στον οπισθότυπο.
O χώρος της Αθαμανίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως στρατηγικής σημασίας πέρασμα, το οποίο ένωνε την Ήπειρο με τη Θεσσαλία και ήλεγχε τμήμα του χερσαίου οδικού δικτύου. Η σημασία του αυτή είχε γίνει αντιληπτή ήδη από την κλασική αρχαιότητα, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αποτέλεσε συχνά αντικείμενο διεκδίκησης ανάμεσα σε διάφορα φύλα
1330 Π.Χ. Ο Αθάμας γίνεται βασιλιάς των Μινύων στη Βοιωτία.
1300 Π.Χ. Ο Αθάμας εξορίζεται από το βασίλειο του στη Βοιωτία πειθόμενος από έναν χρησμό που τον προστάζει να κατοικήσει σ' ένα άγριο και ορεινό τόπο. Έτσι φτάνει στα βουνά της Πίνδου, όπου παντρεύεται την Θεμιστώ, κόρη του Υψέα και της Κρέουσας και γίνεται ο ιδρυτής της Αθαμανίας και Πατριάρχης των Αθαμάνων.
1100 Π.Χ. Οι εισβολείς Δωριείς είναι ανίκανοι να κατακτήσουν τους Αθαμάνες που είναι άγριοι πολεμιστές.
1050 Π.Χ. Η Αθαμανία διαιρείται σε τέσσερις (4) επικράτειες, την Ηρακλεία, την Αργιθέα, την Τετραφυλλία, και την Χαλκίδα.
323 Π.Χ. Οι Αθαμάνες γίνονται σύμμαχοι των Αθηναίων εναντίον των Μακεδόνων.
281-272 Π.Χ. Ο Βασιλιάς Πύρρος της Ηπείρου κατακτά τους Αθαμάνες.
Το 279 π.Χ. Οι Αθαμάνες συμμετείχαν στη μεγάλη εκστρατεία του βασιλέα της Ηπείρου Πύρρου κατά της Ρώμης. Παρατάχθηκαν οι δυο στρατοί σε διάταξη μάχης στην πεδιάδα του Άσκλου στην κεντρική Ιταλία. Οι Αθαμάνες με τους Ακαρνάνες κατείχαν το αριστερό της φάλαγγας.
Το 231 π.Χ, Μετά το θάνατο του Πύρρου στο Άργος από την κεραμίδα της Αργίτισσας, οι Ηπειρώτες κατάργησαν τη βασιλεία και δημιούργησαν το κοινό των Ηπειρωτών στην πόλη Φοινίκη. Σε αυτό το κοινό κλήθηκαν να μετάσχουν και οι Αθαμάνες οι οποίοι δήλωσαν ότι αποτελούν ανεξάρτητο κράτος με κληρονομικό βασιλιά.
250 Π.Χ. Ο Βασιλιάς Θεόδωρος των Αθαμάνων χτίζει τη πόλη της Θεοδωρίας (τη σημερινή Θεοδωριάνα).
220-178 Π.Χ. Βασιλεύει ο Βασιλιάς Αμύνανδρος, η χρυσή εποχή των Αθαμάνων.
191 Π.Χ. Η Αθαμανία κατακτάται από τους Μακεδόνες. Ο Βασιλιάς Αμύνανδρος καταφεύγει στην Αμβρακία μαζί με τη Βασίλισσα Απάμεια και τα παιδιά τους.
190/189 Π.Χ. (Χειμώνας) Ο Βασιλιάς Αμύνανδρος επιστρέφει κι ελευθερώνει την Αθαμανία από τους Μακεδόνες.
178 Π.Χ. Ο Βασιλιάς Σέλιπος, ο τελευταίος Βασιλιάς των Αθαμάνων, αντιστέκεται ηρωικά στους Ρωμαίους. Η πόλη της Σελιπιάνας, που πιθανότατα χτίστηκε πολύ αργότερα από τον θάνατο του, ονομάστηκε προς τιμή του κι έτσι το αρχαίο όνομα του επιβιώνει ακέραιο στη πόλη του για περισσότερο από δύο χιλιετηρίδες μέχρι και το 1930 όταν η ονομασία της μέσω προεδρικού διατάγματος αλλάζει σε Καταφύλι, μια ονομασία που προέρχεται από έναν βράχο (το Καταφύλιον) πάνω στο οποίο ο Βασιλιάς Σέλιπος είχε χτίσει το παλάτι του.
168 Π.Χ. Οι Ρωμαϊκές Λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου καταστρέφουν τις πόλεις της Αθαμανίας.
165 Π.Χ. Το Κοινό των Αθαμάνων αφιερώνει μια σειρά από μπρούτζινα αγάλματα στο Μαντείο των Δελφών προς τιμήν του άρχοντα Κάσσανδρου του Μενεσθέα (που δεν πρέπει να συγχέεται με τον Κάσσανδρο του Αντίπατρου της Μακεδονίας).
164-63 Π.Χ. Το Κοινό των Αθαμάνων διαλύεται, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να μεταναστεύει στην Αιτωλία τη Θεσσαλία, και την Ήπειρο. Μόνον λίγοι Αθαμάνες παραμένουν στη περιοχή μέχρι τη σύγχρονή εποχή, αλλά οι πόλεις τους, που σήμερα έχουν παρακμάσει σε μικρά χωριουδάκια, συνεχίζουν να διατηρούν ανέπαφες τις αρχαίες ονομασίες τους.
Ταφικά έθιμα
Στα νεκροταφεία της Αργιθέας επικρατούσε το έθιμο του ενταφιασμού των νεκρών. Οι τάφοι περιείχαν έναν ή περισσότερους νεκρούς. Τα κτερίσματα στο εσωτερικό των τάφων χαρακτήριζαν το νεκρό που είχε ενταφιασθεί, άνδρας ή γυναίκα και ήταν αγγεία -πήλινα και μεταλλικά-, λυχνάρια, αγνύθες (υφαντικά βάρη), ξίφη, μαχαίρια, αιχμές δοράτων, κοσμήματα χάλκινα, αργυρά και χρυσά, όπως δακτυλίδια, ενώτια, κάτοπτρα, πόρπες, περόνες, καθώς και νομίσματα. Με βάση τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς, οι τάφοι χρονολογούνται από τον 4ο έως τον 1ο αι. π. Χ.
Οχυρά και οικισμοί των Ιστορικών Χρόνων
Μέχρι τον 5ο π. Χ. αιώνα οι εγκαταστάσεις των Αθαμάνων όπως και των Ηπειρωτών ήταν ατείχιστες, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Θουκυδίδη. Μετά τον 5ο π. Χ. αιώνα παρουσιάζονται εξελικτικά μεγαλύτερες ή μικρότερες πόλεις με το συνοικισμό ενός φύλου ή μιας περιοχής. Τα ερείπια των οικισμών και των οχυρών απαντώνται τόσο κατά μήκος των αρχαίων δρόμων, των διαβάσεων και των φαραγγιών, όσο και σε ψηλά, απρόσιτα μέρη. Στην κτηματική περιφέρεια του χωριού Καρυά, στη θέση «Κάστρο», υπήρχε οχυρό της βασιλείας του Πύρρου και του Δημητρίου Πολιορκητή του 3ου π. Χ. αιώνα.
Συνεχής κατοίκηση επιβεβαιώνεται στο «Παλαιόκαστρο» Πετρωτού από τα πολύ σημαντικά και αρκετά καλά διατηρημένα ερείπια ισχυρού ελληνιστικού οχυρού. Βόρεια, στο χωριό Ελληνικά σημειώνεται κάστρο στην τοποθεσία «Κάστρο». Στα Βραγκιανά, στη θέση "Κατούνιστα" έχουν αποκαλυφθεί πέτρινοι κιβωτιόσχημοι τάφοι. Νοτιότερα στο χωριό Καταφύλλι, σ΄ ένα δελφικό τοπίο, εντοπίζεται ο αρχαιολογικός χώρος, όπου διατηρούνται τμήματα μεγάλων αναλημματικών τοίχων, ενώ κατά το παρελθόν έχουν βρεθεί αρκετοί κιβωτιόσχημοι τάφοι ελληνιστικής εποχής. Και στο χωριό Κουμπουριανά υπάρχει αρχαιολογικός χώρος και έχει σημειωθεί η ύπαρξη τάφων και αρχαίων αντικειμένων, ενώ στο χωριό Δροσάτο στον αρχαιολογικό χώρο διατηρούνται τοίχοι οικοδομημάτων και έχουν βρεθεί τμήματα αγγείων και νομίσματα. Από την περιοχή αυτή προέρχονται αρκετά αρχαία ευρήματα, όπως χάλκινοι λύχνοι και νομίσματα που έχουν παραδοθεί από ιδιώτες.
Ολοκληρώνοντας το οδοιπορικό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι στην περιοχή του Θερινού - Αργιθέας, στη θέση «Ελληνικά» βρίσκεται ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, τον οποίο αρκετοί περιηγητές και ιστορικοί ταυτίζουν με την αρχαία Αργιθέα, πρωτεύουσα της Αθαμανίας.